عنوان تحقیق:
ویژگی های برنامه درسی یادگیری الکترونیکی
استاد: جناب آقای دکتر واحدی
تهیه و گرد آوری:
لاله رصاصیان- شبنم کیوان نیا
مقدمه:
تغییرات در دنیای ما آن قدر سریع و سرنوشت ساز می باشد که مراکز آموزشی نمی توانند بدون تغییر بمانند یا صرفا تغییراتی سطحی انجام دهند در حقیقت اگر مراکز آموزشی به سرعت و از بنیاد تغییر نکنند احتمالا موسسات دیگری که سریع تر به تغییرات پاسخ می دهند جایگرین آنها خواهند شد. میتوان گفت یادگیری الکترونیکی یکی از آن تغییرات بنیادی و اساسی است که نماینده طبقه و شاخه ای بسیار متفاوت از ارتباط است . با پیشرفت های تکنولوژیکی شاهد بروز پدیده هایی چون IT و ICT هستیم که این پدیده ها در آینده ای نه چندان دور کلیه فعالیت های سیستم های اقتصادی، آموزشی و رفاهی را در بر خواهد گرفت و نظام های آموزشی نیز از چنین امری مستثنی نیستند.در سال های اخیر آموزش عالی نیز ضمن ایجاد فرصت ها و روش های نوین یادگیری مانند انتقال آموزش به صورت آموزش الکترونیکی به بهسازی فرآیند یادگیری اندیشیده است.
بنابراین همراه با گسترش فناوری های نوظهور در جهان پیشرفته و به سرعت متغیر امروز و ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به عرصه تعلیم و تربیت نظام آموزشی با نیازهای جدیدی در زمینه برنامه درسی و محتوای آموزشی روبه رو شده است.
یادگیری الکترونیکی
یادگیری الکترونیکی ، یادگیری شبکه ای و آن لاینی است که در محیط رسمی صورت می پذیرد و ازگستره ای چند رسانه ای استفاده می کند . توانایی های اصلی یادگیری الکترونیکی فراتر از دسترسی آن به اطلاعات است و اساس آن توانایی های ارتباطی و تعاملی آن است.
یادگیری الکترونیکی از این جهت هیجان انگیز است که موقعیت و محتوا را با هم بهبود می بخشد و غنی می گرداند . چالش پیش روی ما آن است که مفهومی با سطح مناسب حضور اجتماعی طراحی و تولید کنیم که با محتوای اهداف اجتماعی و تقویت آن متجانس باشد. هنگامی که ویژگی و توانایی های یادگیری شناخته و به کار گرفته شود عمق یادگیری و کیفیت حضور شناختی از هم پیشی نمی گیرند.
با این حال مزیت آموزشی قدرتمند یادگیری الکترونیکی توانایی آن برای پشتیبانی از تعامل فکری مبتنی بر متن است که از فشار زمان و قید مکان مستقل است . ارزش یادگیری الکترونیکی دسترسی سریع آن به اطلاعات نیست بلکه توانایی آن برای تسهیل ارتباطات و تفکر و از این رو ساختن معنی و معرفت است . به همین دلیل شگفت انگیز نیست که بسیاری ازپژوهش ها در مورد استفاده از فناوری در زمینه های آموزشی نشان داده اند که تفاوت آشکاری در اهداف یادگیری به وسیله رسانه های سنتی و رسانه های فناورانه پیشرفته وجود ندارد.
یادگیری الکترونیکی فقط نوعی ابزار جدید نیست این رسانه شیوه تجربه کردن و نگاه ما به یادگیری را تغییر خواهد داد.
بهره گیری از یادگیری الکترونیکی بدان معنا نیست که ارزش ها و فعالیت های آموزشی سنتی منسوخ می گردند در حقیقت یادگیری الکترونیکی توانایی های منحصر به فردی درپشتیبانی از ارتباط غیر همزمان و مشارکتی در محیط آموزشی پویا و قابل سازگاری دارد . از این رو آرمان های سنتی آموزش می تواند احیا شود در نتیجه فراگیرندگان ارزش های مسئولیت پذیری فردی و کنترل مشترک را به عنوان ارزش های خود خواهند پذیرفت.
در هر حال میتوان گفت یادگیری الکترونیکی که در دهه های اخیر مورد توجه جدی محافل علمی و آموزشی قرار گرفته و به سرعت رشد و گسترش پیدا کرده است عبارت است از کاربرد مولفه های مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات و به ویژه اینترنت درسازماندهی و مدیریت نظام های آموزشی.
تاریخچه
یادگیری الکترونیکی در حقیقت یکی از شیوه های آموزش از راه دور است تاریخچه این روش آموزشی نمایان گراین واقعیت است که دست یابی به وضعیت فعلی مستلزم گذار از مسیرهای تاریخی بوده است . آموزش غیرحضوری در واقع با آموزش مکاتبه ای در اواسط سده 1800 میلادی آغاز شده اما سابقه بهره گیری ازآموزش غیر حضوری مبتنی بر فناوری به اوایل سده 1900 میلادی باز می گردد زمانی که ابزارهایی مانند اسلاید و تصاویرمتحرک با تولید و توسعه وسایل سمعی – بصری به عنوان ابزار کمک آموزشی به کلاس های درسی راه یافت و ظهور صنعت تلویزیون نقطه عطفی در روند تکاملی آموزش از راه دورپدید آورده به عبارت دیگر این امر سبب شده که نظریه پردازان و متخصصان آموزش از فضای سنتی آموزش مکاتبه ای خارج شده و به موازات آن از تلویزیون برای آموزش استفاده کنند.
تاریخچه آموزش الکترونیکی در ایران
تاریخچه آموزش الکترونیکی در ایران به زمان بهره گیری از ابزارهای کمک آموزشی سمعی و بصری شامل نمایش اسلاید و فیلم های آموزشی در کلاس باز می گردد . پس از آن تلویزیون به عنوان رسانه آموزشی مورد توجه قرار گرفت و تلویزیون آموزشی ملی ایران به طور رسمی به امر آموزش همگانی در سراسر کشور پرداخت. پس از ورود صنعت رایانه به ایران و رشد و نفوذ رایانه های شخصی در میان اقشار مختلف فرهنگی اجتماعی ، فعالیت در زمینه آموزش مبتنی بر رایانه نیز آغاز شد. در ایران نیز همانگونه که پیشتر مطرح گردید این امر نیز با تولید لوح های فشرده آموزشی آغاز شد و هم اکنون نیز صدها شرکت در زمینه آموزش مبتنی بر رایانه فعالیت می کنند که کیفیت محصولات بیشتر آن ها تقریبا در حد استانداردهای جهای است اما به علت وجود مشکلات نیز ساختی در کشور هنوز اقدام جدی در مورد آموزش مبتنی بر وب صورت نگرفته است.
به طور کلی از نیمه دوم سال 1380 به بعد و به دنبال اعلام وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری از تاسیس دانشگاه اینترنتی و ارائه خدمات آموزشی تحت نظر آن وزارت و به صورت موسسه غیر انتفاعی در سراسر کشور روی آوری به این مقوله ، جدی تر و فعالیت عملیاتی در زمینه آموزش اینترنتی و بهره گیری از پهنای باند مخابراتی برای ارائه دوره های آموزشی در گوشه و کنار کشور آغاز شده است . در راستای توسعه آموزش های مجازی در فضای آموزش عالی نیز فعالیت های بعضی از دانشگاه ها و برنامه های کلان دولت به منظور فراگیرتر کردن سطح آموزش عالی در استان های مختلف و ارائه امکانات بیشتر و بهتر به مراکز آموزش عالی استان و مراکز محروم راه اندازی سیستم های آموزش الکترونیکی را در دانشگاههای کشور وسعت بخشیده است .
اصول یادگیری الکترونیکی
یادگیری الکترونیکی از اصولی تبعیت می کند که مهم ترین آن ها عبارتند از :
· اصل جدایی زمانی و مکانی یاد دهنده و یادگیرنده : آموزش یادگیری مستلزم حضور یاد دهنده و یاد گیرنده در یک زمان و مکان مشخص نیست.
· اصل یادگیری مستقل : یادگیرنده در زمان و مکان دلخواه با سرعت مناسب خود به طور مستقل اما با حفظ ارتباط با سازمان یا موسسه به همکاری با یک یاد دهنده یا گروهی از یادگیرندگان می پردازد.
· اصل ارتباط با سازمان یاد دهنده و سایر یادگیرندگان : فناوری ارتباطات به عنوان پلی ارتباطی فاصله زمانی مکانی بین یادگیرنده و یاد دهنده را بررسی می کند لازم به ذکر است که در رویکردهای ترکیبی از ارتباطات چهره به چهره نیز می توان بهره جست.
· اصل کنترل کیفیت و استاندارهای آموزشی : استفاده از شیوه های متنوع و معتبر در مراحل مختلف فرآیند یادگیری و به کارگیری استاندارهای جهانی در امر تولید محتوا از اصول حاکم بر محیط های یادگیری الکترونیکی است.
· اصل خود ارزیابی : ارزیابی تکوینی پیشرفت تحصیلی به عهده خود یادگیرنده است اما از سوی سیستم آموزشی کنترل های لازم برای حفظ استاندارهای آموزشی از طریق انجام ارزیابی نهایی صورت می گیرد.
· اصل انعطاف پذیری : هر یادگیرنده بنا به نیاز خود مبتنی بر سبک یادگیری و شخصیتی و متناسب با سرعت یادگیری خود در هر کجا و همزمان می تواند به یادگیری در محیط های یادگیری الکترونیکی بپردازد.
· اصل اقتصادی و مقرون به صرفه بودن : این رویکرد یادگیری می تواند حجم وسیعی از مطالب یادگیری را در حداقل زمانی و با حداکثر سرعت به تعداد انبوهی از یادگیرندگان در هر نقطه از جهان انتقال دهد و با ویژگی فراگیری که دارد آموزش را با حداقل هزینه برای تمامی افراد فراهم سازد و از هزینه های ناشی از
بی سوادی و کم سوادی جلوگیری به عمل آورد.
انواع روش های یادگیری الکترونیکی
یادگیری الکترونیکی می تواند به صورت فردی ،گروهی، برخط، غیر برخط، هم زمان، غیر همزمان و ترکیبی ارایه شود.
· یادگیری برخط : این نوع از یادگیری الکترونیکی مستلزم اتصال یادگیرنده به اینترنت است فرد با اتصال به اینترنت به منابع و محتوای لازم دسترسی پیدا می کند.
· یادگیری غیر برخط : این نوع یادگیری نیازمند اتصال به اینترنت نمی باشد و یادگیرنده می تواند از محتوا و منابع یادگیری دیجیتالی مانند دیسکت ها ، لوح ها ی فشرده و یا پایگاه های اطلاعاتی استفاده کند.
· یادگیری هم زمان : نوعی از یادگیری الکترونیکی است که در آن یاد دهنده و یاد گیرنده به طور هم زمان به سیستم متصل می شوند . در یادگیری الکترونیکی هم زمان یاددهنده با استفاده از امکانات کلاس برخط تدریس و یادگیرنده از آن بهره می برد. یاد گیرندگان می توانند سوالات و نظرات خور را به صورت زنده درقالب متنی ، صوتی و یا صوتی – تصویری با یاد دهنده و سایریادگیرندگان در میان بگذارند برای برگزاری کلاس های برخط همزمان به نرم افزارهای خاص و سیستم مدیریت یادگیری نیاز است .
· یادگیری غیر هم زمان : در این نوع یادگیری یاد دهنده و یادگیرنده ملزم به اتصال هم زمان به سیستم
نمی باشند . یاددهنده محتوای الکترونیکی درس را روی سایت قرار می دهد و یادگیرنده محتوا را مطالعه نموده تمرین ها و آزمون ها را انجام می دهد و سوالات درسی خود را در سیستم ثبت می کند. او هم چنین می تواند در انجمن های کلاسی اظهار نظر نموده و نظرات دیگران را مطالعه کند. برای این نوع یادگیری الکترونیکی نیز به سیستم های مدیریت یادگیری نیاز است.
· یادگیری ترکیبی : این روش به معنی ترکیب کردن محیط ها ، شیوه ها ، فنون یا منابع یادگیری متفاوت و کاربرد آن ها در یک محیط یادگیری معنا دار تعاملی است . این روش ترکیبی از آموزش چهره به چهره و آموزش به واسطه کامپیوتر است . هدف نهایی چنین محیطی ارایه فرصت های عملی برای یادگیرندگان و یاد دهندگانی در جهت یادگیری مستقل، سودمند، مناسب و رو به رشد است .
ویژگی های یادگیری الکترونیکی (student – oriented)
به طورکلی می توان مزایای آموزش الکترونیکی را در چند محور به شرح زیر برشمرد:
الف) شیوه ارائه دروس به کارآموز
عدم وابستگی کلاس درس به زمان خاص
افزایش کیفیت ارائه دروس (به دلیل ارائه دروس به صورت چندرسانه ای)
افزایش میزان اثربخشی و بازدهی آموزشی (به دلیل حذف محدودیتهای زمانی و مکانی)
ب) تعامل بین مربی و کارآموز
عدم نیاز به حضور فیزیکی مربی و کارآموز در کلاس درس
کاهش زمان و هزینه رفت و آمد برای کارآموزان
پشتیبانی تعداد زیادی کارآموز در یک کلاس
امکان ثبت فعالیت ها و پیشرفت کارآموزان توسط مربی
امکان تهیه مدل های مختلف آموزش توسط مربیان
ج) دسترسی به منابع اطلاعاتی
دسترسی پیوسته به کتابخانه مجازی
جستجوی هوشمندانه
انعطاف پذیری، در دسترس بودن، و سهولت دسترسی به منابع آموزشی
د) تغییر نگرش و دانش کاربران
تغییر سطح سواد دانش آموختگان (از سواد کلاسیک به خلاقیت و تولید دانش)
تغییر نگرش به آموزش و یادگیری (از فردی به اجتماعی)
تغییر نگرش به فراگیران (از "ایجاد رقابت" به "همکاری و مشارکت")
تغییر وظیفه فراگیران (از "ذخیره سازی اطلاعات و افزایش محفوظات" به "مدیریت اطلاعات و تولید دانش")
افزایش سرعت درآموزش و یادگیری
افزایش سطح علمی جامعه
محوریت کاربران
ه) مدیریت
1- مدیریت آسان و کارآمد
2- نظارت و کنترل دقیق بر نظام آموزشی و اطلاعات
3- جمع آوری سریع بازخوردها و تجزیه و تحلیل آنها
4- کاهش هزینه و زمان
5- فراهم نمودن فرصت های آموزشی یکسان برای عموم
6- افزایش سرعت در توسعه و پیشرفت
معایب آموزش های الکترونیکی:
عدم امکان تعامل حضوری استاد و دانشجو
پایین بودن سرعت شبکه اینترنت
مدیریت ضعیف موسسات آموزشی کم تجربه
بروز مشکلات فنی یا غیره
طراحی یک سیستم آموزش الکترونیک :
یک سایت آموزشی باید شامل موارد مهم زیر باشد:
پرونده مدرسان (Instructions Profile) ، پرونده دانش آموزان ، مشاوره ، ثبت نام ، کاتالوگ دوره ، امتحان ، کلاس درس ، محدوده شخصی دانش آموزان، تابلو اعلانات ، کتابخانه ، پیک الکترونیکی ، گواهینامه
طراحی سیستمهای یادگیری الکترونیکی
§ مرحله اول: تحلیل سیستم -کمیته آموزش از راه دور با بررسی امکانات نرم افزارها و سامانه های یادگیری الکترونیکی (با توجه به نیازهای سیستم و کاربران آن یعنی اعضای هیأت علمی دانشگاه و دانشجویان در دوره های آموزشی منجر به مدرک) انجام می گیرد.
§ مرحله دوم: طراحی سیستم -در این مرحله با توجه به نتایج مرحله قبل، ابتدا چارچوب و روند کلی فرایند یاددهی-یادگیری سامانه مشخص می شود. اصول و پیشنهادهای فرایند یاددهی-یادگیری در یادگیری الکترونیکی بررسی و هر کدام که قابلیت اجرایی داشت، در طراحی سامانه لحاظ می گردد. با توجه به هدف سیستم که کاربری گسترده آن در سطح دانشگاه است، به جای تمرکز بر تولید محتواهای پرهزینه و زمان بر، بر روند یادگیری و استفاده از محیط وب به عنوان ابزاری برای رشد مهارتهای حل مسأله و تفکر انتقادی استفاده می شود.
§ مرحله سوم: توسعه سیستم -از جمله فعالیتهای این مرحله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: تصویب آیین نامه ها و کسب مجوزهای مربوطه در شورای آموزشی و هیأت امنای دانشگاه، آموزش و توانمندسازی استادان برای ایفای نقش معلم الکترونیک، آماده سازی دستورالعملها و فرمهای آماده سازی طرح درس برای استادان رشته های منجر به مدرک و استفاده به عنوان کمک آموزشی، و روند تأیید آن در گروه آموزشی و دانشکده که تضمینی برای حفظ کیفیت آموزشی و اطمینان از صحت عمل استاد قبل از شروع درس است، پذیرش اولین دانشجویان الکترونیکی در مقطع کارشناسی ارشد با آزمون ورودی کتبی و شفاهی، برنامه ریزی و آماده کردن بستر کاربری کمک آموزشی و تهیه و پایلوت نرم افزار مدیریت سیستم یادگیری.
§ مرحله چهارم: اجرای سیستم -در این مرحله پذیرش دانشجوی الکترونیکی و کاربری کمک آموزشی سیستم انجام می گیرد.
§ مرحله پنجم: ارزشیابی سیستم-بر اساس تصمیمات مرحله طراحی، ارزشیابی استادان سیستم در طی ترم از روی آمار ثبت شده عملکرد کمی ایشان در نرم افزار مدیریت یادگیری الکترونیکی انجام و به ایشان فیدبک داده می شود. ارزشیابی استاد توسط دانشجو در پایان هر ترم صورت می پذیرد.
نتیجه گیری :
تغییر و تحول در فرایند آموزش و هماهنگ ساختن آن بـا تکنولـوژی هـای روز نیازمنـد بررسـی دقیق مزایا و معایب به کارگیری فن آوری اطلاعات در آموزش است. روند رو بـه گسـترش بـه کارگیری آموزش الکترونیکی در سطح جهانی توجه خاص مسئولان و دست اندرکاران امـر را مـی طلبـد. سـیر رو بـه رشـد جمعیـت کشـورها ، نیـاز بـه گسـترش آمـوزش در علـوم مختلـف و هزینه های سنگین آموزش به صورت سنتی، مسئولان و متخصصان آموزش را به سـوی آمـوزش الکترونیکی (مبتنی بر وب) پیش برد. فنآوری وب با فراهم آوردن امکاناتی جذاب برای ایجـاد و توزیع اطلاعات آموزشی راهکارهـای نـوینی در عرصۀ آمـوزش غیر حضـوری فـراهم کـرده است. امید است که با به کارگیری مناسب آمـوزش الکترونیکـی نقـش شـایان تـوجهی بـه سـوی تولیـد دانـش صـورت پـذیرد و بـا انجـام مقایسـه بـین آمـوزش الکترونیکـی و سـایر روش هـای آموزشی در حوزة تحقیقات تجربی میزان بهبـود عملکـرد در زمینه یـادگیری مـورد ارزیـابی و سنجش قرار گیرد.
منابع:
یاد گیری الکترونیکی در قرن 21 ، نویسنده دی . آرگریسون ، تری اندرسون ، مترجم دکتر محمد عطاران
یادگیری الکترونیکی تالیف دکتر مهرنوش خشنودی فر
یادگیری الکترونیکی نویسنده فریدون یزدانی
بررسی دانشگاه های مجازی به منظور ارائه یک مدل مناسب جهت نظام آموزش عالی
کشور، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی تهران.
کامبد، محمد )1385 . آموزش الکترونیکی ـ learning-E اولین همایش و جشنواره توسعه مجازی جامعه ایران، زمستان 85.
ریتا مجتهدزاده، آیین محمدی، امیرحسین امامی – مجله ایرانی اموزش در علوم پزشکی
IMS GLOBAL LEARNING CONSORTIUM,Inc.(2002)
Research Dog ELearning Readiness Assessment.(2001)
انجمن های تخصصی پی سی ورلد.