بررسی اهمیت و جایگاه انجمن اولیاء و مربیان در ارتقای کیفیت
فعالیت های آموزش و پرورش
استاد
دکتر مهدی واحدی
گرد آوری و تهیه :
معصومه سادات سیدی
مهتاب حبیب نژاد
مقدمه:
مشارکت والدین در مدارس مخصوصا سال‍های نخست کودکی در برقراری ارتباط متقابل بین خانواده‍ها و مدرسه موثر است و موجب برقراری ارتباط با اجتماع بزرگ‍تر می‍شود. خانواده به دلیل نقش تربیتی و فرهنگی خود در پرورش انسان‍های متفکر، آگاه و بالنده نقش بسیار موثری می‍توان ایفا کند. در ایران همکاری خانه و مدرسه در قالب انجمن در سال 1326 آغاز شد. در آن سال شورای عالی فرهنگ، تشکیل این انجمن‍ها را در همه آموزشگاه‍ها و شرح وظایف آنها را تصویب کرد. در سال 1346 شمسی انجمن اولیا و مربیان ایران تاسیس شد و به ثبت رسید. اگر ابعاد این نهاد یعنی خانواده و انجمن به درستی تحلیل شود معلوم می‍گردد که سلامت و پویایی جامعه به سلامت و پویایی خانواده ارتباط دارد. بین دو مقوله خانواده و توسعه رابطه تنگاتنگ وجود دارد.
مشارکت والدین به ویژه مادر از اهیمت خاصی برخوردار است و در عین حال نقش پدران را نیز مهم می‍دانست. هر چند این گام مثبتی در جهت مشارکت والدین بود، اما موانع بسیاری در توسعه‍ی مشارکت آنان وجود داشت. که بعد‍ها به صورت اجباری همکاری مربیان با خانواده‍ها در مدارس صورت گرفت و تاکید زیادی به این رابطه شد. والدینی که در فعالیت‍هایشان در محیط خانه و در مراقبت از فرزندان نارسایی‍ها به چشم می‍خورد که بر رشد و تحول کودک تاثیرگذار بود. به این موضوع در گزارش هادود(1931) اشاره شده است که بر مبنای گفتگو معلمان با والدین بر بهداشت و سلامت فرزند تاکید شده است، که والدین هیچ اطلاعی درباره‍ی بهداشت و سلامت فرزندانشان نمی‍داند.
اسمیت نقشی را که اغلب والدین در طی دهه‍های آینده عهده‍دار خواهد شد، چنین توصیف میکند: والدین خوب با حمایت از آن چه در مدرسه برای فرزندشان رخ میدهد، به آنها کمک می‍کنند و والدین بد، فرزندشان را از فائق شدن بر کمبودهای اجتماعی دور نگه می‍دارند.
در بریتانیا برای اولین بار در سال 1967سهم والدین در یادگیری فرزندانشان به رسمیت شناخته شد. در گزارش پلودان بیان شد که "یکی از عناصر کلیدی برای پیشرفت‍های آموزشی در تعلیم و تربیت کودکان همکاری نزدیک‍تر بین این دو بخش(خانه و مدرسه) است.
تعاریف و مفاهیم
در هر مدرسه هیئت منتخبی است از اولیای دانشآموزان و مربیان همان مدرسه که با تفاهم و صمیمیت به منظور تقویت همکاری و مشارکت اولیای دانشآموزان به‌منظور کمک به ارتقای کیفیت فعالیتهای آموزش و پرورش، و گسترش ارتباط خانه و مدرسه، بر پایهٔ مقررات و ضوابط انجام وظیفه می‌نماید.
جلسه انجمن اولیا و مربیان
مدیر مدرسه موظف است حداکثر تا آخر مهر ماه هر سال پایان هفته پیوند از تمام اولیای دانشآموزان دعوت به عمل آورد و پس از تشکیل جلسه عمومی اولیا با استفاده از آگاهی خود و مطالعه کتاب آشنایی با انجمن و اولیا و مربیان لزوم تشکیل این جلسه را توضیح دهد. در این جلسه صحبت‍های مدیر مدرسه خیلی اثربخش است یعنی مدیر مدرسه باید با هوشیاری کامل و با احترام طوری صحبت کند و وظایف انجمن را طوری مطرح کند که انگیزه‍ایی برای اولیا بوجود آید. مخصوصا اولیایی که شغل‍هایی مهم دارند. مثلا در یک مدرسه اگر اولیایی دندانپزشک یا دکتر اطفال یا مهندس، نجار است با صحبت‍های مدیر انگیزه پیدا کند، برای کمک در بخش‍هایی از مشکلات مدرسه.مثلا دندانپزشک برای رسیدگی به وضعیت دهان و دندان معاینه‍های اولیه را در ماه اول اقداماتی انجام دهد. یا نجار برای تهیه کتابخانه کلاس‍ها اقداماتی انجام دهد و غیره....
منظور این است که صحبت‍های مدیر مدرسه برای جلب توجه این گونه افراد خیلی مهم است که بهترین اولیا کوشاترین و کار آمدترین اولیا کاندید شود. اولیایی باید کاندید شوند که از توانایی بالایی برخوردار باشند.
از آنجا که در گذشته از انجمن به عنوان بار مالی استفاده می‍شد حضور انجمن در مدارس کمرنگ شد ولی در انجمن‍های جدید سعی بر این است که گروه‍های متجانس‍تری که دید و نظر تربیتی وسیعتر دارند بعنوان اعضای انجمن برگزیده شوند و کار سالانه انجمن‍ها قبل از آنکه با نحوه‍ی اداره و تجهیز مدرسه و تهیه وسایل در ارتباط باشد، با مسایل تربیتی و دشواری‍های که مربی و معلم در جریان کار روزانه تربیت و تعلیم با آنها برخورد می‍کنند پیوند داده شود. و سعی بر چارچوبی با همکاری اولیا و مربیان شود. در این جلسات باید تمامی مشکلات و وظایف انجمن به صورت روان و ساده گفته شود که برای تمام اولیا قابل فهم باشد. گاهی در این جلسات از مسائل بسیار تخصصی و کلاسیک که فقط برای مربیان قابل لمس است مطرح می‍شود و بقیه با آن مسائل بیگانه هستند. کوشش‍های انجمن اولیا و مربیان باید با برنامه‍ی سنجیده و حساب شده بیان شود تا سرانجام به ارائه روشی منتهی شود که دشواری‍ها و مشکلات رفع شود و مسائل خانواده و مدرسه برطرف شود.
اهداف انجمن اولیا و مربیان مدارس
- آگاه‍تر کردن پدران و مادران و مربیان به معارف اسلامی، در ارتباط با مسائل رشد و پرورشی کودکان، نوجوانان و جوانان با توجه به نیازهای آنها
- ایجاد تقویت و تحکیم رابطه صمیمی بین اولیا و مربیان و فرزندان با مدرسه
- مطالعه و بررسی عللی که موجب ناسازگاری یا عواملی که مانع رشد بدنی و روانی کودک، نوجوانان و جوانان می‍شود و یافتن راههای رفع این علل
- جذب امکانات مردمی برای مشارکت همه جانبه آنان در پیشبرد اهداف آموزش و پرورش
هدف از افزایش سطح مشارکت
مشخص است که هر بخش در مشارکت، عناصر منحصر به فرد دارد. خانواده از موقعیت خانه، گستردگی خانواده، افراد تاثیرگذار، فرهنگ، تاریخچه سلامت و سابقه‍ی بیماری و مسایل مربوط به فرزندانشان آگاه هستند. مربیان نیز نسبت به نیازهای کودکان در مدرسه، رشد و تحول کودک، یادگیری، فعالیتهای درسی و ارتباط با همتایان آگاهی دارند. این مشارکت باعث بهبود نگرش نسبت به یادگیری و کاهش رفتارهای دشوار نشان می‍دهند و هم چنین والدین با سطح همکاری بالاتر، زمان بیشتری را صرف کمک به کودکان در خانه می‍کنند که احتمالا موجب ارتقای سطح تحول و یادگیری کودکان می‍شود.
توسعه مشارکت‍های انجمن اولیا
هر چند اقداماتی صورت گرفته در جهت توسعه‍ی مشارکت والدین در طی دهه‍های گذشته پیشرفت نموده است، اما هنوز برخی از مربیان، حضور والدین را نمی‍پذیرند. همچنین برخی از والدین روابط نزدیک مبتنی بر دخالت مربیان را قبول ندارند.(کورتس1998) مشارکت با خانواده مستلزم برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات است و گسترش پیوندها باید به نحوی صورت گیرد که ارزش کودکان و احترام به مشارکت آنان و خانواده‍هایشان گسترش یابد که این رابطه نیاز به برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات باشد.(لاوسون 2003)
اعضای انجمن اولیا و مربیان:
چه کسانی در جلسه انجمن اولیا و مربیان حضور دارند:
- مدیر مدرسه
- یکی از معاونین به انتخاب مدیر
- نماینده‍ی شورای معلمان
- معاون پرورشی
5- برگزیدگان اولیای دانش آموزان
- طبق ماده‍ی 19 (عده اولیا منتخب در مدارسی که تعداد دانش آموزان کمتر از 300 نفر می‍باشد به ازای هر صد نفر یک اولیا انتخاب می‍شود. یعنی 300 دانش‍آموز،3 نفر انجمن انتخاب می‍شود).
- طبق ماده‍ی شرح وظایف در بند 20 مدت زمان کارکرد حضور اولیا یکسال است.
-طبق ماده‍ی 21 داوطلب باید واجد شرایط و معتقد به نظام جمهوری اسلامی باشد و همچنین پدر و مادر دانش‍آموز در همان مدرسه باشد.
نقش اولیا در ایجاد هماهنگی میان خانه و مدرسه
انجمن اولیا و مربیان مظهر همکاری خانه و مدرسه در امر تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان است. هر یک از دو کانون خانه و مدرسه به تنهایی امکان عمل موفقیت‍آمیز نخواهد داشت. مهمترین نقش در پرورش و رشد فکری و روانی کودک بر عهده‍ی اولین نهاد تربیتی است و باید این دو کانون شناخت کافی از یکدیگر و اهداف خود داشته باشند تا بتوانند با همفکری هم در جهت کمک به ارتقای کیفیت فعالیتهای آموزش و پرورش قدم بزرگ بردارند.
در برقراری ارتباط بین والدین با مدرسه به چند نکته اساسی توجه کنیم:
- والدین زمانی قادر خواهند بود نقش تربیتی خود را به نحوه مطلوب ایفا کنند و با مدرسه ارتباطی صحیح برقرار نمایند که از وضع درسی و رفتاری فرزندشان اطلاع کافی داشته باشند .
- والدین در موقع حضور در مدرسه، همیشه باید حفظ آرامش را به عنوان یک اصل به خاطر داشته باشند. والدین نباید مشکلات خانوادگی خود را به محیط مدرسه بیاورند یعنی زمانی که در منزل یا هر جای دیگر مشکلی دارد با همان حالت عصبانیت به مدرسه نیاید و هیچ‍گونه بی‍احترامی به معلمان و مدیر مدرسه نکنند، این کار باعث سرافکندگی فرزند شده و دیگر تمایلی به آمدن مدرسه، به دلیل خجالت از رفتار والدین خود ندارد. احترام و شخصیت اولیا، شخصیت گذاشتن به فرزند خود است. زمانی که فرزند ببیند که اولیا با معلم و مدیر مدرسه با احترام رفتار میکند باعث الگو برداری فرزند می‍شود.
- والدین باید در مدرسه به عنوان ولی حضور یابند نه به عنوان همان پستی که در محل کار هستند.
- ارتباط اولیا با مسئولان مدرسه باید مستمر باشد بطور مرتب در منزل به وضع درسی فرزندشان رسیدگی شود.
- این همکاری در دوره‍ی ابتدایی خیلی مهم است و عدم همکاری خانه و مدرسه باعث ترس در دانش‍آموز می‍شود و باعث عقب‍ماندگی تحصیلی او می‍شود.
- به معلم فرزند خود باید با احترام نگاه کنند و اگر از کار او انتقادی دارند با خود معلم دور از حضور فرزند بیان کنند.
- با کمک مدرسه ابزارها و تکنولوژی جدید آموزشی را برای فرزندان خود تهیه کنند.
وظایف انجمن اولیا و مربیان مدارس
طبق آیین‍نامه مصوب 1372، هر مدرسه انجمن دارد. هدفهای انجمن اولیا و مربیان مدارس متعدد است از جمله:
- تفکر، تلاش، یاری و همکاری در جهت بهبود و پیشبرد هر چه بهتر آموزش و پرورش دانش آموزان
- ایجاد و تحکیم پیوند‍های لازم بین اولیای دانشآموزان و مربیان مدرسه
- بهره‍مندی از امکانات اولیای دانشآموزان و جلب مشارکت آنان در امور بهداشتی، آموزشی و پرورشی مدرسه
- تجهیز مدارس به کارگاه و آزمایشگاه و کتابخانه و نمازخانه و توسعه ساختمان مدرسه با همیاری اولیای دانش آموزان
- تلاش برای جلب مشارکت و همکاری از افراد خیر و موسسات خیریه درتامین امکانات مورد نیاز مدرسه
- تهیه زمانبدی مناسب برای دعوت از مشاوران بهداشت و تغذیه کمک به مراقبان بهداشت و نظارت بر اجرای آن مدرسه
- همکاری و مشارکت درباره چگونگی قدردانی از کارکنان، اولیای دانشآموزان و اعضای شورای مدرسه
- بررسی و اتخاذ تصمیم نسبت به سرویس رفت و برگشت دانش آموزان
برنامه ها و فعالیتهای انجمن
برای تحقق اهداف انجمن و کمک به آموزش و پرورش دانشآموزان مدارس، محور فعالیتهای انجمن عبارتند از:
*آموزش خانواده: در سال تحصیلی 1377-1378 بر اساس طرح جامع آموزش خانواده، مدیران موظف شده‍اند با همکاری انجمن اولیا و مربیان هر مدرسه دوره‍های آموزش خانواده را طبق برنامه اعلام شده تشکیل دهند. مدت دوره شانزده تا بیست ساعت است که در مورد روانشناسی کودک و نوجوانان شیوه‍های تربیت در خانواده و مدرسه- مشکلات جنسی و اخلاقی نوجوانان- بهداشت جسم و روان تحصیلی فرزندان- خدمات و راهنمایی و مشاوره و نقش مراکز مشاوره خانواده مورد تاکید قرار گرفته است.
*انتشار نشریه پیوند و کتاب های مناسب برای مطالعه خانواده ها:
مجله نشریه پیوند که در مدارس توزیع می‍شود هدف آن افزایش اطلاعات خانواده درباره‍ی فرزندان و راههای تعلیم و تربیت و رفتار با آنان از یکسو و تقویت و همکاری و مشارکت اولیا با مدارس از سوی دیگر است.
چرا اولیا در مشارکت انجمن جدی نیستند؟
تجربه‍ی کشورهای موفق در آموزش و پرورش گواه این ادعا است که مشارکت اولیا در ارائه‍ی خدمات آموزشی و پرورشی به مدرسه‍ها، همواره با اثربخشی چشمگیری ثبات برنامه‍ریزی و موفقیت همراه بوده است. این مشارکت در صورتی تحقق می‍یابد که بهترین روابط و حسن تفاهم اعتماد و همدلی، هم‍اندیشی بین اولیا و مربیان برقرار باشد که نقش مدیر در این روابط بسیار مهم است.
عواملی که باعث کمرنگ شدن حضور در انجمن می شود:
فقر فرهنگی و مشکلات معیشتی مردم، می توان از موانع تقویت و گسترش انجمن‍های اولیا و مربیان به شمار آید. فقر اولیا باعث می‍شود درک ضعیفی از مشارکت داشته باشند و به علت مشکلات معیشتی نتواند زمان کافی را برای همکاری اختصاص دهند.
عامل دیگر کم سوادی اولیا که باعث بی‍تفاوتی سطح سواد دانشآموزان شود و عدم همکاری با مدرسه. همچنین عده‍ایی هم ترس از هزینه‍های مدرسه و کمک‍های مردمی باعث عدم حضور می شود.
عواملی که از طرف مدیر مدرسه صورت می‍گیرد که باعث این موانع می‍شود عبارتنداز:
- نگاه سنتی مدیر به اداره مدرسه
- آشنا نبودن مربیان به مزایای مشارکت اولیا
- احساس ناتوانی در هدایت اولیا و جذب مشارکت آن ها
- ترس از مداخله بی‍جا اولیا در امور مدرسه
- ترس از کم شدن قدرت مدیر
- نگاه منفی مدیر به حضور اولیا در مدرسه
- عدم انگیزه مدیر در جلب مشارکت اولیا
راه های توسعه کیفی و کمی انجمن اولیا و مربیان
نظر به این که در فرایند آموزش و پرورش دانشآموزان دو نهاد خانه و مدرسه نقشی سازنده دارند، پیشنهاد می‍شود که :
- مدیران و سایر کارکنان مدارس به توانمندی‍های پدران و مادران معتقد باشند و از این منبع قدرت در بهسازی امور مدرسه بخوبی استفاده کنند.
- والدین و اولیای مدرسه باید از انجام کار گروهی به وسیله دانشآموزان در مدرسه حمایت کنند و زمینه را برای رشد اجتماعی و عاطفی آنان را فراهم کنند.
- حضور پررنگ پدران در مدارس با بیشترین برنامه‍های موفقیت‍آمیز در ارتباط با سطح درگیری پدران وجود دارد،که از موانع که نقش پدران کمرنگ است: طولانی بودن ساعات کار، الگوهای کار انعطاف‍ناپذیر، عدم امنیت شغلی، درآمد پایین باعث ایجاد احساس شکست در پدران نقش داشته است.
(در کشور بریتانیا و سوئد دو هفته مرخصی زایمان به پدران داده می شود تا برای ارتقاء و حمایت از درگیر ساختن پدران در امور فرزندپروری، افزایش خودکار حقوق سرپرستی از بدو تولد کودک استکه هدف از این اقدام حمایت و گسترش نقش پدران است).
- والدین لازم است ارتباط خود را با اولیای مدرسه افزایش دهند و براین باور باشند که این ارتباط همفکری و همیاری با هم می توانند زمینه را برای بروز استعداد دانش آموزان و رشد شخصیت آنان مساعد کنند.
- ایجاد فضای لازم برای رشد و شکوفایی استعدادهای فرزندان
- در اختیار گذاشتن اتاق فکر مخصوص اولیا و مربیان در جهت رشد مدرسه
- برگزاری جلسات مشترک انجمن با معلمان
- اطلاع رسانی دقیق و به موقع درباره‍ی وضعیت تحصیلی و تربیتی دانشآموزان و مسائل و مشکلات مدرسه
پیشنهادات:
- گسترش تبلیغات از رادیو و تلویزیون در زمینه‍ی فعالیتهای انجمن.
- نمایش دادن فیلم‍هایی از انجمن‍های برتر جهان جهت آشنایی بهتر با وظایف انجمن
- دعوت از اولیا جهت بازدید مدارس موفق توسط انجمن‍های موفق مدارس.
- دعوت از انجمن‍های برتر برای سخنرانی در جلسات انجمن اولیا و مربیان مدرسه.
- دادن کتاب آشنایی اولیا و مربیان با مدارس.
- ارایه چکیده‍ایی از وظایف انجمن قبل از جلسه به اولیا جهت اشراف به وظایف آنان
- فعالیت انجمن برای بهسازی مدارس با جون و دل
- حداقل دو نفر از اعضای انجمن از پدران باشد یا همسر باشند.
نتیجه‍گیری:
به این نتیجه می‍رسیم که یک معلم یا مربی باید از نیازهای اصلی هر دانش‍آموز آگاه باشد و هم زمان انتظارات واقع‍بینانه‍ای از والدین داشته باشد. برای گسترش همکاری اثربخش، نقطه‍ی آغاز این کار، مستلزم ایجاد پیوند بین موقعیت کنونی والدین و حرکت به سوی حمایت ممکن است. برای رسیدن به این منظور، ایجاد اعتماد، نشان دادن احترام، ترغیب ساختن و حفظ ارتباط دو جانبه‍ی حیات است. روشن است که چالش‍هایی در این امر وجود دارد اما رویکرد مشارکتی هم برای امروز و هم فردای کودکان مفید است.
منابع و مآخذ:
- آموزش و پرورش ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان(1394) نویسنده: احمد صافی، انتشارات: تهران سازمان مطالعه و تدوین، ص 215
- مشارکت والدین در سال های نخستین تحصیل فرزند(1389) نویسنده: دمین فیتز جرالد مترجم: دکتر صغری ابراهیمی قوام، انتشارات: تهران، انجمن اولیا و مربیان، ص 74
- خانواده و تربیت دینی(1382) نویسنده:دکتر حسن ملکی، انتشارات: تهران، انجمن اولیا و مربیان
- مسائل آموزش و پرورش(1376) نویسنده: محمد طاهر معیری، انتشارات: تهران، امیرکبیر، ص 158
- مجله پیوند ماهنامه آموزشی- تربیتی برای اولیا و مربیان(1395)، شماره 439، ص 4
- دفتر راهنمای فعالیتهای انجمن اولیا و مربیان مدارس خارج و داخل کشور(1395) نویسنده:دفتر مرکزی انجمن اولیا و مربیان- انتشارات: تهران، انجمن اولیا و مربیان، ص39
- وب‌گاه رسمی ویکیپدیا. بازبینی‌شده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۹.